PALESTIN – ISRAAYEL : KU TOOÑ ?

14/10/2023

208

Israël-Palestine-drapeau.png

Yeneen i xët

Aji bind ji

Fan yii, Palestin ak Israayel ñu ngi sànnantey mbéll, sóobu cib xare bob, bim tàmbaleek léegi, ay junniy junni bakkan rot nañ ci. Wii yoon nag, Palestin moo bett Israayeel, song ko cong mu metti, rey fa lim bu takku, daldi am ñu mu jàppaale yóbbu. Daanaka, ayu-bés a ngi nii ñaari dëkk yiy xeex. Ku ci nekk deele nga as-tuut 2 000iy nit. Yàqu-yàqu yi nag, mëneesu leen natt. Ba léegi, kenn àttewul, lu moy di woote wéerug ngànnaay yi ak jàmm.

Yëf yi a ngi door keeroog, gaawu 7 oktoobar 2023, yemook bés bi Israayel di màggal Yom Kippour. Mu di bés bu réy ci yawuud yi, di tekki ci ñoom bésub njéggal, bésub tuub bàkkaar yiñ defoon. Jamono jooju la leen waa Palestin, jaare ko ci banqaas bii Hamas, nekk ca Gasaa. Ñoom, sóobare yooyii xeexal seen um réew, dañu fippu, nas am pexe, daldi song way-mbéeféeri Israayel yi leen bëgg a noot, nangu seen suuf, te dëkk ci di leen fitnaal ak a xoqatal ay ati at.

Ginnaaw ñareelu xareb àddina si, atum 1947, lañu sosoon réewum Israayel ci anam bu safaanook yoon. Boobaak léegi, mayuñu jàmm julliti Palestin yi. Nde, ñoom siyonist yi, ànd ak saa-amerig yeek lenn ci tubaab yi leen di jàppale, ŋeeñ nañu suufu Palestin bi daanaka deseetuñ dara. Dénd bii firnde la ci.

Atum 1946, réewum Israayel amul woon ci àddina si. Ciy gox-goxaat yooyu wirogy mboq yiy biral lañ féete woon. Atum 1947 la Mbootaayu Xeet yi, ci ndogalu boppam, ràccal Israayel ag mberaay biir gog Palestin, muy lu weex li ngeen di gis ci dénd bi. Diggante 1949 jàpp 1967, Israayel, ci ndimbalu saa-amerig yi ay yenn réewi tugal yi, jaay doole waa Palestin, nangu pàcc bu bari ci seen suuf. Noonu la ko yawuudi siyonist yi jàppe ba jonni-Yàlla-tey jii nga xam ne, Palestin, dara desatu ci lu dul ab pàq (ñu bañ ko jaawale ak baatu pàkk).

Àddina sépp noppi, di seetaan ñuy réy doomi Palestin yi, di leen noot, di leen fitnaal guddeek bëccëg, di nangu seen i kër ak seen i alal. Kenn waxul, lu dul as-tuut ciy nit ñoñ, seen dayo taxu ko réy noonu. Te, saa bu Palestin feyoo, kibaraai sowu yi tam leen dëmm, duppee leen ay rëtalkat (terorist). Palestin nag, wéet nañ lool ci xeex bi. Nde, réewi araab yi ko dar jàppalewuñ ko nim waree. Waaye, ànd ak li ñuy wéet ak néew doole yépp, xàddiwuñu, bàyyeekuwuñu. Jamono ju nekk, ñoo ngi lal i pexe, di xeex di bañ. Moo tax, seen cong mu mujj gi moom, gaañ na Israayel bu baax a baax. Ndax, ak ni di way-yëdduy Israayel yi xarañee ba àddina sépp seedeel leen ko, gisuñu woon congum Hamas mi. Daf leen a bett bu baax a baax. Looloo leen gën a metti ba tax leen feyu ci anam bu jéggi dayo.

Waa Israayel deele nañu lu ëpp 1 200i nit. Ngir fayu, Israayel dafa song saa-palestin ya nekk fa Gasaa. Reyagum nañ fa lu ëpp 3 600i doom-aadama. Te nag, xalaatuñoo yem foofu. Nde, ci talaata jii weesu, 10 oktoobar 2023, làrmeb Israayel bi génne, ci biir dëkk yi gën a jege Gasaa, lu tollu ci 1 500i sóobarey Hamas yu faatu. Ñoom ci seen bopp ñoo joxe xibaar bi.

Mbir mi nag, dafa nar a ëpp i loxo. Ndax, ku ci nekk a ngi naan sa moroom duma ko mujje. Ku ci mel ni Benyamin Netayahu, di jëwriñ ju mag ju Israayel, wax na ne dina fayul bu baax waa Israayel. Loolu doyul, kii di njiitu kujje gu Israayel, Yaïr Lapid, nekkoon fa jëwriñ ju mag, moomit sànni na ciy kàddu ci waxtaan wi mu amaloon ak waa France24. Mu ngi xamle ne :

« Bésub gaawu googu, bokk na ci bés yi nu gën a naqari te metti ci nun yawuud yi… mbetteel gi ñu am ci cong mi dafay wone ne Israayel dese na lu bari ci wàlluw yëddu. Te, loolu, fàww ñu jóg ci ginnaaw bu nu lijjantee Hamas ba noppi. Li nu ñor fi mu nekk nii mooy, sàkkal pexe jumtukaayi rëtalkat yu Hamas yor yépp. Te, bés bu nu noppee ak ñoom, turu Hamas ci boppam dooto leen ko déggati biir Gasaa. Ndax, lu ëpp tuuru, te lii dootunu ko nangooti. »

Njiitu réewum Turki bi, Reseb Tayib Erdogaan, moom itam sànni na ci ay kàddoom ci àllarba ji, 11 oktoobar 2023. Moo ngi ñaawlu ak a naqarlu cong mi ñu song doomi Israayel yi te di ñawlu jëf ji njiiti Israayel yi jëf biir Gasaa. Ginnaaw bi mu ñaawloo lu ni mel, Erdogaan a ngi aartu Israayel di ko xamal ne warul fàtte ne ag Càmm la, moo gën muy doxale doxalinu kurél. Nde, ci talaata jii rekk, làrme bu Israayel sànni na ay mbéll biir Gasaa. Ci biir i waxam, moo ngi yégle ne :

« Bu Israayel jàppe boppam ag kuréel, fàtte ni ag Càmm la ba tax muy doxale doxalinam bu ruslu bii biir Gasaa. Dinañ jàpp it ne ag kuréel doŋŋ la. Te, bu boobaa dina metti ci ñoom. Na ñu xam itam ne, réewum Turki du mës a nangu ñuy toraxal ak a rey ci ay bombàrdamaa yu dul jeex waa Gasaa te ñuy toog di seetaan. »

Bees ko déggee, bu Israayel dakkalul bomb yi muy dóor biir Gasaa, Turki dina sotal waa Palestin. Bi xeex bi doore boobu ba tey, ku nekk a ngi ciy wax xalaatam, yii réew ne Israayel lañuy àndal, ya ca des ne Palestin lañ faral. Te réew mu ci nekk, xam na bu baax fan la njariñam féete, moo tax, ku ci nekk di xool fan la war a far.

Ci biir xeex bi nag, dafa am beneen xeex bu ci rax, jaare ko kibaraan yi. Nde, dañu bëgg a gëmloo nit ñi ne, xeex bi, diggante Israayel la ak Hamas. Te, ku leen déglu, day foog ni Hamas ag kurélug terorist la, fekk ne ñoom, sàmm seen réew ak bañ nooteel a tax ñuy jàmmaarlook siyonist yi. Mu mel ni mbir mi daf ci bari ay naaféq yu dul xamal nit ñi dëgg gi. Dëgg googu mooy ne, Israayel dafa nekk di noot Palestin, Palestin ne dee du ci dal. Kon, ku tooñ ?

Ami Mbeng

Plus de publications

Widewo

Xët yi mujj