Ci talaatay tay jii, 7eelu fanu oktoobar 2025, lees door ndajem liggéey bees dippee Forum Invest in Sénégal 2025, fa Jamñaajo. Ndaje mile nag, lees ko dugge mooy xëcc, fi réew mi, boroomi alal yi bëgg a samp i këri liggéey ngir suqali seen alal joojee. Maanaam, fexe ba Senegaal di réew muy wootal ay meññlukat. Ngir jëmmal naal woowii, njiiti Senegaal yi dañu fas yéene sukkandiku ci fànni coste gi, laf gi ak tabaxte yi ngir baral jéegoy yokkuteg réew mi.
Senegaal dafa bëgg a dëggal boppam, amal boppam, mënal boppam. Nde, Càmmug Senegaal gi dafa bëgg a suqali koom-koomu réew mi, tabax ko ba mu dëgër ngir Senegaal nekk ponkal ci biir ponkali Afrig yi ci fànnu koom-koom. Ngir seen mébét moomu mën a àntu nag, fàww réew mi ubbeeku, nangoo ubbil i buntam doxandéem yi am yéeney liggéeyandoo ak waa réew mi. Naam, doomu réew mooy tabax réew, waaye lu kenn mën, ñaar ñoo ko ko dàq. Loolu moo waral ndajem tay jile. Wëppa wees ko tànnal nag mooy : « Lënkale pose yi, tabax ëllëg ».
Ci kilifteefu Njiitu réew mi, Sëñ Basiiru Jomaay Jaxaar Fay, lees amal ndaje mi. Dalal na fa ay gan yu ràññeeku. Wànte nag, réewum Araabi-Sawdit moo nekkoon gan bu mag bi.
Banqaas bii di APIX moo lootaabe ndaje mi. Ki ko jiite, Sëñ Bakari Seega Bàccili, dafa wax ne :
« “Fii Sénégal” dafay màndargaal gis-gis bu sori te dëgër, di gis-gisu moom sa bopp ba mu mat sëkk te dëggal ko, gis-gisu Senegaal buy jiital coste [ci yoonu yokkuteem]. »
Bees sukkandikoo ci kàdduy Sëñ Bakari Seega Bàccili, Senegaal dafay cëslaayoo ñetti kenu ngir tabax koom-koomu réew mi ba mu dëgër. Ñetti kenu yooyu ñoo di yii toftalu : Laf gi, tabaxte yi ak nimerig bi.
Bu dee ci wàllu laf gi, amees na yaakaar ju réy ci mbellum gil mees duppee Yaakaar-Terange [beqi : Yaakaar-Teraanga]. Nde, bees jëlee njureef ya cay tukkee, ñu teg ca njureef ya nar a jóge ca lafug naaj wi (soleer) ak gog ngelaw li (ewoliyeŋ), dina tax Senegaal nekk daluwaayu laf gi ci biir Afrigu sowu jant. Maanaam, Senegaal di réew muy liggéey laf gi muy aajowoo ba noppi di ci jaay yeneen réewi àddina si, rawatina yoy Afrig.
Ci fànnu tabaxte yi nag, Senegaal a ngi waaj a ubbi Waaxu Ndaayaan bi. Te, bu lépp yembee ba liggéey bi door fa, ñoo ngi xaarandi koppar yees xayma ci 1,2 miliyaari dolaar amerikeŋ, mu war a dugg ci gafakag réew mi. Rax-ci-dolli, bees jëmmalee naal yii di tabaxug yoonu Ndakaaru-Bamakoo wi ak yeneen naal yi aju ci ndox mi, dina gën a ñoŋal jumtukaayi diiwaanu Afrigu sowu jant ak kaaraangeg ndox mi.
Li ci des mooy nimerig bi. Ci fànn wile tamit, bu Senegaal demee ba am “cloud” bu mu moom te di saytul boppam, am kàggug rootaan gu daj réew mépp te jot ci ndimbalu “startups” yi yëngu ci fànnu fintech, intelligence artificielle ak cybersécurité, dina gën a dooleel koom-koom gi, ubbil ko yeneen i bunt yu wuteek yees ko yàgg a xamee.
Loolu yépp moo tax Njiitu réew mi di woo meññlukat yi ngir ñu ñëw fii ci Senegaal, ànd ak waa réew mi, ñu joxante loxo ngir liggéey, ku nekk daldi ciy gis boppam. Nde, ba mu jëlee kàddu gi ca kanamu gan ya ak meññlukat ya fa teew, xamle na ne ndajem tay ji dafay firndeel yéene ji Senegaal am ci ràbb ag buum guy lëkkale xereñteef yi, xalaat yi, balluwaay yi ak ja yi. dafa ne : « Ndajem liggéey mii pose la, niki wëppa wiy wanee, ngir lënkale pose yi, daldi tabax ëllëg. »
Mu mel ni, léegi, Senegaal dafa nekk togg lol, bu ñoree ba mu yakk ko, dina ko jox dayo bu réy ci fànn coppiteg Afrig bees yàgg a xaar. Looloo ko tax a tàllal loxo meññlukat yi, di leen woo ngir ñu gunge ko yoon wu bees wii mu xàll. Dafa ne leen :
« Senegaal noppi na. Mi ngi leen di tàllal loxo ngir ñuy wéy di ànd liggéey, liggéey bob, ku nekk a ciy gis boppam. »
Kon, senegaal ubbil na àddina si ay buntam ngir ñu bokk liggéey bu lalu ci wegeel, màndute ak njariñ lu ñu bokk. Ci tënk daal, li njiiti Senegaal yi wax àddina si mooy : « Mbir mi, fii la ! »
